آمار
| تعداد نشریات | 13 |
| تعداد شماره‌ها | 641 |
| تعداد مقالات | 6,678 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,121,663 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,580,446 |
مروری بر اهمیت نقش نظارت بر بازارهای آب، رویکردی کارآمد با تاکید بر فناوری‌های سنجشی | ||
| مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 تیر 1404 | ||
| نوع مقاله: مروری (مدعو) | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22069/jwsc.2025.22716.3753 | ||
| نویسندگان | ||
| موسی حسام* 1؛ مجتبی شاکر2؛ خلیل قربانی3 | ||
| 1دانشیار گروه مهندسی اب، دانشکده مهندسی اب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، ایران. | ||
| 2دانشجوی دکتری گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان | ||
| 3استاد گروه مهندسی آب، دانشکده مهندسی آب و خاک، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان | ||
| چکیده | ||
| سابقه و هدف: در حال حاضر افزایش تقاضای آب در جهان از یک سو و عرضه محدود آن از سوی دیگر ناترازی منابع و مصارف، ناشی از محدودیت‌های طبیعی و اقدامات بشر را در اقصی نقاط جهان به همراه داشته است. لذا بحران آب به عنوان اصلی‌ترین چالش، آغازگر تحولات عدیده‌ای در جهان و ایران بوده. از جمله این تحولات تغییر جهت‌گیری‌ها از سیاست‌های عرضه محور به مدیریت تقاضا و حفاظت از منابع موجود می‌باشد. امروزه روند صعودی افزایش تقاضا پیرامون آب کشاورزی در کشور نیز به طور چشمگیری بحث مدیریت تقاضا و توسعه بازارهای آب کشاورزی را قوت بخشیده است. بررسی‌های جهانی و داخلی حاکی از بهبود روند مدیریت تقاضا با پیاده سازی بازار آب در مناطق مختلف دارد. اما نکته حائز اهمیت در این زمینه پیاده سازی برخی زیرساخت‌های حقوقی، مدیریتی و نظارتی به جهت اثر بخش بودن و پایداری این بازارها می‌باشد. مواد و روش‌ها: این مقاله با رویکردی مروری و تحلیلی، مبتنی بر بررسی حداکثری فعالیت‌های پژوهشی صورت گرفته بروی بازارهای آب در اقصی نقاط جهان، ابتدا به بررسی وضعیت عملکرد گذشته و حال بازارهای آب تشکیل شده در دیگر کشورها و برخی مناطق ایران که در منابع پژوهشی مختلفی بدان‌ها اشاره شده، پرداخته و سپس با تحلیل روند کلی و اهداف فعالیتی، تاریخچه احداث و عملکرد آن و نیز بررسی نقاط قوت و ضعف آنها، بر اهمیت نقش نظارت و ارزیابی در مدیریت، پایداری و توسعه آتی این بازارها به کمک استفاده از فناوری‌های نوین اشاره نموده است. در نهایت با بررسی برخی نکات و چالش‌های موجود در این بازارها به نقش فناوری سنجش از دور در نظارت و ارزیابی آنها پرداخته و بخش‌هایی که این فناوری توانایی مدیریت و نظارت بر آن را دارد بیان شده. یافته‌ها: در تمامی موارد مورد بررسی مدیران بازارها به جهت رفع برخی موانع و مشکلات اقداماتی موثری انجام داده‌اند، اما با توجه به فضای فنی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حاکم بر بازارهای آب نبود نظارت مستمر در سطح میدانی ضربات مخربی را به شرایط آتی و توسعه آنها وارد نموده است، لذا ایجاد یک چارچوب مدیریت نظارتی جامع و شفاف در عرصه میدانی بر تمامی سطوح مختلف اثرگذار در این بازارها امری بسیار ضروری و حائز اهمیت تلقی می‌گردد. نکته قابل توجه سطوح گسترده تحت الشعاع در این بازارها می‌باشد که این امر را با مشکل جدی مواجه نموده است. راهکار پیشنهادی از سوی گزارشات متعدد برای مرتفع نمودن این مسئله استفاده از فناوری‌های نوین به ویژه سامانه‌های سنجش از دور با توجه به نوع کارکرد و وسعت منطقه مورد رصد توسط آنها می‌باشد که می‌تواند کمک شایانی در امر کنترل میزان برداشت از منابع آبی، نظارت بر وضعیت عملکرد و اثرگذاری آن در بازارها ایفا نماید. نتیجه‌گیری: نتایج حاصل از این بررسی مروری- تحلیلی، نشان از اهمیت ویژه بحث نظارت و ارزیابی در عملکرد بازارهای آب دارد، با توجه به روند رو به رشد بازارهای آب در کشور و نیز مشکلات اقتصادی و اجتماعی در امر نظارت، توجه ویژه به کاربرد فناوری‌های نوین از قبیل الگوهای مدیریت منابع آب زیرزمینی و کنتورهای هوشمند به جهت نظارت بر مقادیر برداشت و نیز روش‌های سنجش از دور کشاورزی و آبیاری با تکنیک هایی از سنسورهای چند طیفی (از جمله حرارتی) تا رصدهای ماهواره ای به جهت شناسایی تغییرات مصرف آب و حجم ذخیره سازی، نظارت بر برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی، دورسنجی تبخیر و تعرق به عنوان الگوریتم پایش مصارف، کنترل برداشت از کانال‌ها و میزان ذخیره سازی در استخرها به جهت کنترل امر سرقت آب، کنترل رطوبت خاک برای حسابداری کاربری فردی آب و نیز مدیریت مقدار و عمق کاربرد آب آبیاری، ارزیابی دقیق‌تر پیرامون نوع کشت، زمان و مدت آبیاری در مقیاس متنوع‌تر، نظارت بر اراضی به جهت تغییر در الگو و نوع کشت با استفاده از مدل‌های نظارت شده و ارائه نقشه‌های نوع محصولات کشاورزی منطقه و نیز مدیریت محیط زیست محدوده بازار، امری محتمل خواهد بود. اما توجه به دو نکته بسیار ضروری می‌باشد، اولاً روش‌های بسیار بیشتری از قبیل تلفیق مدل‌های تغییرات سطوح آب زیرزمینی و سطحی با روندیابی تغییرات رطوبت و مصرف آب در مزارع و تغییرات الگوی کشت با کمک سنجش از دور وجود دارند که می‌توانند به صورت مکمل برروی بازار آب یک منطقه و بررسی نقش آن در زمینه کمک به مدیریت بازار آب بررسی شوند و به مدیران بازار امکان انتخاب روشی متناسب با نیازهایشان را دهند، به عنوان مثال جهت نظارت بر مصرف آب در یک بازار با استفاده از مدل‌های شبیه‌ساز تغییرات آب‌های زیرزمینی و الگوریتم‌های تعادل انرژی برای برآورد میزان تبخیر و تعرق با استفاده از فناوری سنجش از دور و مقایسه آن با داده‌های زمینی همانند لایسیمتر، مقادیر درصد تغییرات برداشت آب زیرزمینی و مصرف آب در مزارع بازار را مدیریت و ارزیابی نمود. ثانیاً سنجش از دور در موقعیتی است که می‌تواند داده‌های اندازه‌گیری‌شده را در چارچوب منطبق سازی با شرایط واقعی تکمیل نماید که می‌بایست به جهت صحت سنجی در هر منطقه یکبار بصورت میدانی مورد آزمایش و منطبق سازی قرار گیرد، در واقع اگر مدیران یک بازار تصمیم به تهیه نقشه نوع محصولات کشاورزی و الگوی کشت منطقه تحت پوشش یک بازار به جهت مدیریت و برنامه ریزی مصرف آب منطقه داشته باشد، ابتدا می‌بایست در یک بازه زمانی، فصل کشت چندین نوع محصول زراعی و باغی در منطقه را بروی زمین به صورت میدانی، مشخص و سپس با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای ماهانه و به کمک شاخص‌های گیاهی و مدل‌های نظارت شده اقدام به شناسایی نوع محصولات و الگوی کشت منطقه پیش از پیاده‌سازی و مطالعه، حین اجرا و مدیریت ضمن فعالیت بازار آب در آنجا نمایند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| بازار آب؛ مدیریت؛ نظارت و ارزیابی؛ سنجش از دور | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 10 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب