آمار
| تعداد نشریات | 13 |
| تعداد شماره‌ها | 642 |
| تعداد مقالات | 6,712 |
| تعداد مشاهده مقاله | 9,304,564 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 8,692,221 |
مکانیابی رویشگاه‌های دارای بازده اسانس گیاه خوشاریزه با استفاده از مدل حداکثر بی‌نظمی | ||
| مجله پژوهش‌های حفاظت آب و خاک | ||
| مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 11 شهریور 1404 | ||
| نوع مقاله: مقاله کامل علمی پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22069/jwsc.2025.22861.3765 | ||
| نویسندگان | ||
| جلیل فرزادمهر* 1؛ مهناز زینبی2؛ حامد سنگونی3؛ مسلم Jahani4 | ||
| 1گروه مهندسی طبیعت و گیاهان دارویی، دانشگاه تربت حیدریه | ||
| 2دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد | ||
| 33. استادیار علوم مرتع، گروه مرتع و آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، خراسان‌رضوی، مشهد. رایانامه: | ||
| 44. استادیار گروه شیمی مواد غذایی، پژوهشکده علوم و صنایع غذایی، خراسان‌رضوی، رایانامه: M.jahani@rifst.ac.ir، شماره تماس: 05135415316، ORCID:0000-0002-6135-7068 | ||
| چکیده | ||
| چکیده سابقه و هدف: بررسی اصولی و علمی موضوع گیاهان دارویی در عصر حاضر و ارائه برنامه‌ای علمی در جهت بهره‌برداری درست و بهینه از آنها نیازمند شناسایی اولیه رویشگاه‌ها، تهیه نقشه پراکنش و شناسایی این گیاهان در زادگاه اصلی خود می-باشد. هر گونه گیاهی با توجه به خصوصیات رویشگاهی و نیاز‌های اکولوژیکی و دامنه بردباری با برخی عامل‌های محیطی رویشگاه خود رابطه دارد. تنها مناسب بودن یک متغیر نمی‌تواند دلیل کافی بر توسعه رویشگاه باشد بلکه باید با در نظرگرفتن همه نیاز‌های اکولوژیک یک گونه و انطباق آن بر شرایط محیطی، رویشگاه بالقوه آن را تعیین کرد. در واقع ظهور هر گونه گیاهی تحت تاثیر عوامل محیطی و روابط بین گونه‌ای است و یک یا چند عامل محیطی بیشترین اثر را در استقرار یک گونه گیاهی خاص دارند. اگر به‌طریقی بتوان این عوامل را برای هر گونه گیاهی تعیین کرد و رفتار گونه را با متغیرهای محیطی بررسی نمود میتوان به مدلهای پیش‌بینی پراکنش گونه‌ای دست یافت. از این‌رو هدف از تحقیق حاضر یافتن مناسبترین رویشگاه برای استقرار گیاه خوشاریزه است (Echinophora platyloba DC.) که در آن رویشگاه گیاه دارای میزان اسانس بیشتری باشد. مواد و روش: خوشاریزه متعلق به جنس Echinophora است. این جنس در ایران چهار گونه گیاهی علفی چند ساله‌ی معطر دارد. در این تحقیق با استفاده از روش حداکثر بی‌نظمی، ابتدا مکان‌های مناسب جهت رویش گونه دارویی خوشاریزه در شهرستان تربت حیدریه تعیین شدند. با پیمایش زمینی تیپ رویش Echinophora platyloba در منطقه شناسایی و محدوده آن به کمک عوارض طبیعی مشخص شد. با استفاده از تجربه افراد محلی بخصوص چوپان‌ها، مکان‌های حضور گونه مشخص شد. با پیمایش میدانی در اواخر اردیبهشت، خرداد و اوایل تیرماه سال 1400، 43 مکان حضور گیاه خوشاریزه ثبت و برداشت نمونه‌های گیاهی انجام شد. حداقل فاصله نقاط حضور گونه 600 متر ثبت شده است. بعد از مرحله رویشی و قبل از شروع مرحله گلدهی میزان اسانس در گیاه خوشاریزه در بالاترین سطح قرار دارد، لذا برداشت نمونه‌های گیاهی در این دوره انجام گرفت. با توجه به اهداف مطالعه، 29 عامل محیطی شامل 19 عامل زیست اقلیمی، 7 عامل خاکی و 3 عامل توپوگرافی در مدل‌سازی استفاده شدند. عوامل زیست اقلیمی از پایگاه بین‌المللی و عوامل توپوگرافی از مدل رقومی ارتفاع شهرستان استخراج شد. به‌منظور تهیه لایه‌های خاکشناسی، اطلاعات مربوط به 159 پروفیل خاک از مرکز تحقیقات و ادارات منابع طبیعی استان خراسان رضوی دریافت شد. متغیرهای خاک شامل درصد شن، درصد سیلت، درصد رس، هدایت الکتریکی، قلیائیت خاک، درصد اشباع آب خاک و مقدار ماده آلی است. سپس نقشه مربوط به هر متغیر خاک با استفاده از روش‌های میانیابی تهیه شد. سه شاخص مقدار میانگین قدر مطلق خطا (MAE)، میانگین انحراف خطا (MBE)و جذر میانگین مربع خطا (RMSE) برای انتخاب مناسترین روش میانیابی استفاده شدند. با پیمایش‌های صحرایی 43 نقطه حضور گیاه خوشاریزه در محدوده مورد مطالعه ثبت شد و نمونه‌های گیاهی جمع‌آوری شدند و پس از خشک شدن با روش تقطیر با آب اسانس‌گیری انجام گرفت. 50 درصد از نقاط دارای بازده اسانس مناسب جهت اجرای مجدد مدل انتخاب شدند. یافته‌ها: براساس نقشه های توپوگرافی تهیه شده طبقه ارتفاعی 2200- 1800 متر از سطح دریا بیشترین مساحت در حدود 55 % از کل مساحت شهرستان را در برگرفته است و طبقه ارتفاعی 1400-1000 متر از سطح دریا دارای کم‌ترین مساحت می‌باشد. طبقه شیب 5-0 بیشترین مساحت در حدود 81% از مساحت کل شهرستان را در برگرفته و طبقه 20< دارای کم‌ترین مساحت می‌باشد. بیشترین مساحت مربوط به شیب جنوبی با 8/34% از مساحت منطقه بیشترین سطح را در برگرفته است. نتایج نشان داد که از مساحت 372 هزار و 950 هکتاری شهرستان تربت حیدریه، 339 هزار و 150 هکتار معادل 91% از کل مساحت منطقه در کلاس رویشگاهی نامناسب، و 3 هزار و 575 هکتار معادل 9/0% از منطقه برای رویش گیاه خوشاریزه مناسب می‌باشد. بر اساس نتایج عملکرد جک‌نایف، متغیرهای هدایت الکتریکی خاک، اسیدیته خاک، مجموع بارندگی پربارش‌ترین سه ماهه متوالی و مجموع بارندگی کم‌بارش‌ترین ماه مهم‌ترین متغیرها در رخداد گونه خوشاریزه و مجموع بارندگی کم‌بارش‌ترین سه ماهه متوالی، هدایت الکتریکی خاک، اسیدیته خاک و مجموع بارندگی پربارش‌ترین سه ماهه متوالی مهم-ترین عوامل محیطی مؤثر بر میزان عملکرد اسانس این گیاه تعیین شدند. محدوده بهینه شرایط خاکی برای پراکنش گیاه، هدایت الکتریکی 4/0-2/0 دسی‌زیمنس بر متر و اسیدیته خاک 95/7 - 93/7 می‌باشد و هنگامی که مجموع بارندگی پربارش‌ترین سه ماهه متوالی بین 130-125 میلی‌متر باشد احتمال حضور گونه افزایش می‌یابد. دقت ارزیابی مدل با 96/0 AUC = برای تناسب رویشگاه خوشاریزه و 945/0 = AUC برای مکانیابی رویشگاه‌های دارای اسانس مناسب نشان می‌دهد مدل حداکثر بی‌نظمی با دقت بسیار بالایی رویشگاه‌های مطلوب و دارای اسانس بهینه (10-11 درصد) را شناسایی کرده است. نتیجه‌گیری: شناسایی رویشگاه‌هایی که دارای بازده اسانس مناسب هستند موجب می‌شود که بهره‌برداری در این مناطق با کاهش تخریب منابع‌طبیعی انجام گیرد. شناخت گیاهان دارویی بومی کشور و تعیین شرایط بهینه رشد و تولید و بازدهی بیشتر اسانس آنها جزء اولین گام‌هایی است که می‌تواند برای بهره‌برداری پایدار و مقرون به صرفه اقتصادی این گیاهان برداشته شود. پیشنهاد می‌شود در برنامه‌های مدیریت مرتع اگر هدف، کاشت گیاه برای احیاء مرتع می‌باشد از نقشه تناسب رویشگاه استفاده شود اما اگر هدف استفاده از اسانس این گیاه می‌باشد از نقشه پیش‌بینی مکان‌هایی که دارای بازده اسانس مناسب هستند استفاده گردد. پیشنهاد می‌شود با توجه به گیاهان دارویی مهم هر منطقه نقشه مناطق دارای بازده اسانس تهیه گردد و در اختیار بهره‌بردار قرار گیرد تا با کم ترین برداشت از گیاه در طبیعت به میزان مناسبی از اسانس دست یابد. کلید واژه‌ها: اسانس، خوشاریزه، رویشگاه بالقوه، گیاهان دارویی | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| کلید واژه‌ها: اسانس؛ خوشاریزه؛ رویشگاه بالقوه؛ گیاهان دارویی | ||
| مراجع | ||
|
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 3 |
||
سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب