
تعداد نشریات | 13 |
تعداد شمارهها | 650 |
تعداد مقالات | 6,788 |
تعداد مشاهده مقاله | 9,573,779 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 9,009,945 |
مکانیابی عرصههای مستعد توسعه گونه شیشم (Dalbergia sissoo Roxb.) در استان خوزستان با استفاده از روش تحلیل شبکهای (ANP) | ||
پژوهشهای علوم و فناوری چوب و جنگل | ||
دوره 32، شماره 1، فروردین 1404، صفحه 19-39 اصل مقاله (1.91 M) | ||
نوع مقاله: مقاله کامل علمی پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22069/jwfst.2025.23594.2108 | ||
نویسندگان | ||
سجاد عالی محمودی سراب* 1؛ محمود نجفی زیلایی2؛ حسین آرامی3؛ مهری دیناروند4؛ امین وثوقیان5 | ||
1استادیار، بخش تحقیقات جنگلها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، | ||
2کارشناس پژوهشی، بخش تحقیقات جنگلها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج | ||
3استادیار، بخش تحقیقات جنگلها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز، | ||
4دانشیار، بخش تحقیقات جنگلها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، | ||
5کارشناس جنگل و مرتع، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، خوزستان، ایران. | ||
چکیده | ||
سابقه و هدف: با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای منابع چوبی و چالشهای ناشی از جنگلزدایی، شناسایی گونههای سازگار با شرایط خشک و نیمهخشک مانند شیشم (Dalbergia sissoo Roxb.) و تعیین مناطق مستعد کشت آن، به عنوان راهکاری کلیدی در توسعه پایدار منابع طبیعی مطرح میشود. گونه شیشم با مقاومت به خشکی، شوری خاک و کیفیت بالای چوب، گزینهای ایدهآل برای مناطق خشک و نیمهخشک مانند استان خوزستان محسوب میشود. این مطالعه با هدف پتانسیلسنجی اراضی قابل کشت و زراعت چوب شیشم در استان خوزستان، از تلفیق GIS و ANP بهره برده است تا با درنظرگیری معیارهای اکولوژیک، اقلیمی و دسترسی به منابع، الگویی دقیق برای کاهش وابستگی به واردات چوب، حفظ جنگلهای طبیعی و تقویت اقتصاد مقاومتی ارائه دهد. مواد و روشها: دادههای میدانی شامل موقعیت لکههای طبیعی و دستکاشت شیشم در مناطق مختلف استان جمعآوری شد. معیارهای مؤثر در ارزیابی پتانسیل زراعت شامل اقلیم (با زیرمعیارهای حداکثر، متوسط و حداقل دما، حداکثر، متوسط و حداقل دما درصد رطوبت نسبی، سرعت باد، ساعات تابش و تبخیر و تعرق)، توپوگرافی (با زیرمعیارهای شیب دامنه، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا)، دسترسی به منابع (شامل زیرمعیارهای فاصله از منابع آب و فاصله از جاده) و مشخصههای محیطی (شامل زیرمعیارهای خاکشناسی، کاربری و زمین شناسی) با مشارکت ۲۸ متخصص و از طریق پرسشنامههای کارشناسی وزندهی شدند. وزنهای نهایی معیارها با استفاده از نرمافزار Super Decision و روش ANP (با نرخ ناسازگاری کمتر از 1/0) محاسبه گردید. لایههای اطلاعاتی مرتبط با هر معیار به فرمت رستر در محیط GIS آماده و با روش همپوشانی فازی ادغام شدند. نقشه نهایی پتانسیلسنجی در ۵ طبقه (از بسیار مناسب تا بسیار نامناسب) طبقهبندی و با دادههای میدانی و شاخص صحت کلی اعتبارسنجی شد. برای این منظور، موقعیت لکههای طبیعی و دستکاشت شیشم در استان خوزستان جمعآوری شد که شامل شش هکتار از عرصههای پراکنده بود و بهعنوان نمونههای واقعی برای مقایسه با نقشه پیشبینیشده استفاده گردید. نقشه نهایی پتانسیل کشت، با ترکیب لایههای وزندار شده در GIS و ANP ، بهدقت با دادههای میدانی مقایسه شد. نتایج و یافتهها: تحلیل ANP نشان داد معیارهای دسترسی به منابع (وزن 62/0) و اقلیم (22/0) بیشترین تأثیر را داشتند. همچنین زیرمعیارهای کلیدی شامل فاصله از منابع آبی (23/۰)، ارتفاع از سطح دریا (18/0) و نوع خاک (10/۰) به عنوان مهمترین عوامل تعیین کننده مناطق مستعد کاشت این گونه شناسایی شدند. نتایج اعمال وزنهای معیارها و زیرمعیارها برروی لایه های مورد بررسی بر اساس مدل ترکیبی GIS-ANP نیز نشان داد که حدود 8/2832 هکتار از اراضی شمالی و مرکزی خوزستان (شهرستانهای دزفول و ایذه) با صحت ۸۵٪ به عنوان مناطق بسیار مناسب برای کشت شیشم شناسایی شدند. این مناطق با دارا بودن شرایطی مانند آبراه ها و رودخانههای منشعب، شوری خاک پایین، عمق خاک مناسب، محدوده ارتفاع از سطح دریای مناسب برای رشد این گونه و همچنین بارش سالانه بالای ۴۵۰ میلیمتر، از پتانسیل اکولوژیک ایدهآلی برخوردارند. اعتبارسنجی مدل نیز با صحت کلی 82٪ و ضریب کاپا 71/0 نشان داد که نقشههای پیشبینی شده با پراکنش طبیعی شیشم همخوانی خوبی دارند. همچنین، مناطق دستکاشت شهری (مانند اهواز) به دلیل شرایط آبیاری مصنوعی، در طبقهبندی مستقل قرار نگرفتند. نتیجهگیری: نتایج پژوهش نشان داد که با شناسایی 8/2832 هکتار از اراضی شمالی و مرکزی خوزستان به عنوان مناطق بسیار مناسب کشت شیشم، میتوان وابستگی به واردات چوب را کاهش داد و فشار بر جنگلهای طبیعی را کاست. همچنین ترکیب روشهای GIS و ANP با دقت %85، ابزاری کارآمد برای پهنهبندی اراضی مستعد مبتنی بر معیارهای اکولوژیک و دسترسی به منابع است. این الگو قابلیت تعمیم به سایر مناطق خشک و نیمهخشک ایران را دارد و میتواند به برنامهریزی کشت صنعتی گونههای سازگار با شرایط سخت کمک کند. | ||
کلیدواژهها | ||
پتانسیل سنجی؛ استان خوزستان؛ سامانه اطلاعات جغرافیایی؛ گونه شیشم؛ فرآیند تحلیل شبکهای | ||
مراجع | ||
1.Sabeti, H. (1995). Trees and shrubs of Iran (1st ed.). Tehran University Press. 523p.
2.NAS. (1979). Tropical legumes: resources for the future. Washington, DC: National Academy of Sciences.
3.Nasir, E., & Ali, S. I. (1977). Flora of West Pakistan. Department of Botany, University of Karachi.
4.Grienson, A. J. C., & Long, D. G. (1987). Flora of Bhutan including a record of plants from Sikkim (Vol. III). Royal Botanic Garden, Edinburgh.
5.Erfanifard, Y., & Aali Beiranvand, F. (2016). Evaluating the intraspecific interactions of Indian Rosewood (Dalbergia sissoo Roxb.) trees in the Indian Rosewood Reserve of Khuzestan Province. Iranian Journal of Applied Ecology. 5(15), 15-26.
6.Browne, F. G. (1968). Pests and diseases of forest plantation trees. Clarendon Press.
7.Javaid, A., Bajwa, R., & Anjum, T. (2004). Identification of some more varieties of Shisham (Dalbergia sissoo Roxb.) and their response to dieback and wilt. Mycopath. 2, 55-59.
8.Bhattacharya, M., Singh, A., & Ramrakhyani, C. (2014). Dalbergia sissoo - An important medical plant. Journal of Medicinal Plants Studies. 2(2), 76-82.
9.Abdullah, M., & Rafay, M. (2021). Ecology of Dalbergia sissoo (1st ed.). CRC Press.
10.Naqvi, S. A. H., Mushtaq, S., Malik, M. T., Umar, U. D., Rehman, A., Fareed, S., & Zulfiqar, M. A. (2019). Factors leading towards Dalbergia sissoo decline (Syndrome) in the Indian subcontinent: A critical review and future research agenda. Pakistan Journal of Agricultural Research. 32(2), 302-316.
11.Warman, R. D. (2014). Global wood production from natural forests has peaked. Biodiversity and Conservation. 23, 1063-1078.
12.Mohebi Gorgori, R., Bayat Kashkoli, A., & Moazami, V. (2018). Survey of effective criteria for sustainable development of poplar wood farming in Iran by the pair comparisons method. Iranian Journal of Wood and Paper Industry. 8(2), 235-249.
13.Vahidi, Z., & Salehnia, M. (2023). Economic analysis of wood farming development plans in Iran. Agricultural Economics and Development. 31(122).
14.Yashpal Singh, R. C., Mishra, S. D., Upadhyaya & Aradhana Singh. (2020). Growth performance, productivity, and carbon sequestration of wheat (Triticum aestivum)- Shisham (Dalbergia sissoo) based agri-silviculture system with special reference to tree pruning intensities and agronomic practices. International Journal of Current Microbiology and Applied Sciences. 9(1), 406-413.
15.Tavakoli Neko, H., & Pourmeidani, A. (2020). Evaluation of adaptation and performance of industrial Eucalyptus species in Qom wastewater station. Journal of Wood and Forest Science and Technology. 26(4), 101-112.
16.Eskandari, S., Behnamfar, K., Pourghasemi, H. R., & Tiefenbacher, J. P. (2022). Provision of eucalyptus wood farming potential map in Iran: An application of land cover, ecological, climatic, hydrologic, and edaphic analysis in a GIS-based fuzzy AHP framework. Ecological Indicators. 136, Article 108621.
17.Calagari, M., Saleheh Shushtari, M., & Behnamfar, K. (2022). Comparison of wood and foliage production of four Eucalyptus species using management of short rotation coppice in the Koushkak research station. Iranian Journal of Forest. 14(1), 49-60.
18.Shah, K. K., Tiwari, I., Modi, B., Pandey, H. P., Subedi, S., & Shrestha, J. (2021). Shisham (Dalbergia sissoo) decline by dieback disease, root pathogens, and their management: A review. Journal of Agriculture and Natural Resources. 4(2), 255-272.
19.Sarhan, A. M. Z., Soliman, A. Sh., Al Atrash, E. N., & Sakranc, A. M. (2021). Chemical constituents and seedlings growth of Dalbergia sissoo Roxb. As affected by magnetic diluted seawater and biofertilization treatments. Egyptian Journal of Chemistry. 64(7), 3275-3287.
20.Tsiaras, S., & Domakinis, C. (2023). Use of GIS in selecting suitable tree crop cultivation sites in mountainous, less favoured areas: An example from Greece. Forests. 14, Article 1210.
21.Eskandari, S., Mahmoudi Sarab, S. A., & Zandifar, S. (2020). Identification of the prone lands for wood farming by Eucalyptus in Khuzestan province using fuzzy AHP. Journal of RS and GIS for Natural Resources (Journal of Applied RS and GIS Techniques in Natural Resource Science). 11(1, 38), 48-71.
22.Rosa dos Santos, A., et al. (2017). Fuzzy logic applied to prospecting for areas for the installation of wood panel industries. Journal of Environmental Management. 193, 345-359.
23.Hossain, S. M. Y., & Martin, A. R. (2013). Merchantable timber production in Dalbergia sissoo plantations across Bangladesh: Regional patterns, management practices and edaphic factors. Journal of Tropical Forest Science. 25(3), 299-309.
24.Hamzapour, M., Sardabi, H., Bardbar, K., Abbasi, A. R., & Jokar, L. (2010). Assessment of the adaptability and performance of industrial Acacia provenance in various ecological regions of Iran. Research Report, Forest and Rangelands Research Institute Publications. 31p.
25.Shahbazi, F., Jafarzadeh, A. A., Sarmadian, F., Neyshabouri, M. R., Oustan, S., Anaya Romero, M., & Rosa, D. D. L. (2009). Suitability of wheat, maize, sugar beet, and potato using MicroLEIS DSS software in Ahar area, north-west of Iran. American-Eurasian Journal of Agricultural and Environmental Sciences. 5, 45-52.
26.Rashidi, F., & Sharifian, S. (2019). Ecological potential assessment for forest plantation using ANP method (Case study: Arangeh Watershed, Alborz Province). Journal of Wood and Forest Science and Technology. 26(1), 49-64.
27.Paramasivam, V., Senthil, V., & Rajam Ramasamy, N. (2011). Decision making in equipment selection: An integrated approach with digraph and matrix approach, AHP, and ANP. International Journal of Advanced Manufacturing Technology. 54, 1233-1244.
28.Congalton, R. G., & Green, K. (2019). Assessing the accuracy of remotely sensed data: Principles and practices. CRC Press. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 143 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 58 |